Na początku roku szkolnego rodzice stają niekiedy przed problemem, że dziecko nie chce iść do szkoły po wakacjach. Poniekąd jest to reakcja zrozumiała, jeżeli wynika jedynie z przyzwyczajenia do wolności związanej z wakacjami i nie jest zbyt dominująca. Przecież rodzicom po urlopie także nie zawsze chce się wracać do pracy… Czasami jednak widzimy, że dziecko bardzo silnie akcentuje swoją niechęć do powrotu do szkoły. Jak pomóc dziecku w takiej sytuacji? W jaki sposób zachęcić dziecko do chodzenia do szkoły?
Jak rozmawiać z dzieckiem niechętnym do szkoły?
Bardzo ważne jest dotarcie do przyczyny niechęci do powrotu do szkoły. Wiele informacji może dostarczyć odpowiednia rozmowa z dzieckiem.
Warto z dzieckiem spokojnie porozmawiać o niepokojach związanych z rozpoczynającym się rokiem szkolnym. Jeżeli chcemy, żeby rozmowa przyniosła dobre efekty należy zadbać o:
- czas dla dziecka. Nie przeprowadzamy takiej rozmowy kiedy nie mamy czasu, spieszymy się; a już najgorszym momentem jest dzień wyjścia do szkoły, kiedy emocje mogą sięgać zenitu.
- dobrą atmosferę. Nie warto rozpoczynać takiej rozmowy po emocjonującej kłótni, kiedy dziecko dodatkowo wyrzuciło z siebie: „a w ogóle to całkiem nie lubię szkoły”. Miejsce przeprowadzenia rozmowy powinno sprzyjać odprężeniu dziecka, powinna to być dla niego „bezpieczna przestrzeń”. Może to być zarówno jego pokój jak i ławka w parku – zależy gdzie dziecko czuje się dobrze. Pamiętajmy, że nie zawsze komfortowe miejsce dla rodzica będzie tym, w którym dziecko czuje się najlepiej.
- otwartość na argumenty dziecka. Jeżeli zechcemy słuchać, to dziecko prawdopodobnie nam powie jakie są powody niechęci do szkoły. Oczywiście, w zależności od dojrzałości dziecka, mogą się pojawić argumenty bardziej lub mniej prawdziwe, ale wszystkie one mają dla nas wartość poznawczą – mówią nam o sytuacji dziecka i pomagają nam mu pomóc.
Jak wspomóc dziecko w chodzeniu do szkoły?
Rodzice najlepiej znają swoje dziecko. Niektóre trudności czy problemy można przewidzieć. Dlatego najlepszym wsparciem jest dobre nastawienie dziecka już wcześniej. Oczywiście nie zaczynamy rozmowy o powrocie do szkoły w połowie wakacji, ale przy zbliżającej się porze szkolnej możemy przywołać dobre wspomnienia związane ze szkołą.
Warto zawczasu nastawić dobrze dziecko do powrotu do szkoły, pokazać dziecku pozytywne, przyjemne aspekty szkoły. Przypomnienie miłych chwil, małych zwycięstw i sukcesów, ulubionych kolegów, wycieczek czy ciekawych zajęć działa na emocje dziecka i może spowodować zmniejszenie napięcia, strachu i stresu u dziecka. Można także porozmawiać o przyszłych profitach związanych z dobrą edukacją, co przemawia do racjonalnej części dziecka.
Jakie mogą być przyczyny niechęci dziecka do szkoły?
Przyczyny niechęci dziecka do powrotu do szkoły mogą być różne. Jeżeli następuje jakaś radykalna zmiana w edukacji dziecka, jak pójście do nowej szkoły, zmiana klasy itp., to pewne obawy są całkiem naturalne i oczywiste.
Generalnie przyczyny lęku przed szkołą można podzielić na szkolne i pozaszkolne. Szkolne to takie, gdy przyczyna dyskomfortu ma źródło w szkole, nauczycielach czy innych uczniach, a pozaszkolne gdy powód jest poza szkołą, w domu, czy spowodowany zdrowiem dziecka.
Jakie są szkolne przyczyny niechęci dziecka do uczęszczania do szkoły?
Czasami przyczyn można szukać w wydarzeniach i sytuacjach które miały miejsce w poprzedniej klasie. Warto przeanalizować następujące obszary:
- czy dziecko miało konflikty z innymi uczniami?
- przynależność do grupy rówieśniczej
- jak lubiany był nauczyciel przez dzieci i czy był sprawiedliwy
- czy miało miejsce jakieś intensywne, negatywne wydarzenie?
- zaległości w nauce
- czy lekcje były ciekawe czy nudne?
- perfekcjonizm dziecka
Konflikty z innymi uczniami
W każdej społeczności mogą pojawiać się konflikty. Ważne jest zaufanie w rodzinie, które powoduje, że dziecko może bez stresu, z zaufaniem powiedzieć w domu o pojawiających się w szkole problemach. Pamiętajmy, że to co dla dziecka może być olbrzymim wyzwaniem, z punktu widzenia doświadczonego życiowo dorosłego może być błahostką łatwą do rozwiązania. Podczas rozmowy warto wykazać zrozumienie i empatię, ale jednocześnie można ukazać szerszą perspektywę i możliwość załagodzenia rodzącego się konfliktu.
Przynależność do grupy rówieśniczej w szkole
Warto pomóc dziecku wejść w grupę rówieśniczą w szkole. Szczególnie w wieku pomiędzy 10 a 25 rokiem życia presja grupy jest ekstremalnie silna i ważna. Jest to związane z rozwijającymi się obszarami samokontroli w mózgu. Warto aby rodzic zdawał sobie z tego sprawę i nie kreował zbędnych sytuacji niekomfortowych dla dziecka w tym zakresie. Warto zatem sprawdzić, czy dziecko nie odstaje nadmiernie ubiorem i wyprawką szkolną od rówieśników w klasie.
Pamiętam opowieść kolegi, który wiele lat temu, jako dziecko, z powodu emigracji poszedł do nowej szkoły w Stanach Zjednoczonych. Pierwszego dnia poszedł do szkoły w sandałach, gdyż było bardzo ciepło. Nowi koledzy patrzyli na niego nieco dziwnie, bo wszyscy byli w butach sportowych. Następnego dnia poszedł do szkoły także w butach sportowych, pomimo, że było ciepło.
Ten prawdziwy przykład pokazuje, że dla dobra dziecka, czasami warto przeanalizować zalety i wady jakiegoś rozwiązania i niekiedy dostosować się do grupy rówieśniczej, choćby w najtrudniejszym dla ucznia, wstępnym okresie. Dla dziecka ma to ogromne znaczenie.
Dociekliwych zachęcam do lektury książki Człowiek istota społeczna, gdzie w doskonały sposób przedstawiono badania na temat przyczyn i skutków silnej przynależności człowieka do własnej grupy. Czasami warto zachować się sprytnie i utylitarnie, konfromistycznie. Można wrócić do własnych zasad i pomysłów później, kiedy dziecko będzie miało inną pozycję w grupie. Wtedy powrót do „sandałów” może nie być trudnością dla dziecka. Dziecko może wtedy stać się klasowym trendsetterem…
Czy nauczyciel był lubiany i sprawiedliwy?
Jak w każdym zawodzie, tak i wśród nauczycieli są osoby z powołaniem i takie, które wykonują ten zawód bez zaangażowania. Obiektywne spojrzenie rodzica na nauczyciela może być wykreowane nie tylko na podstawie samych opowieści dziecka, ale wzmocnione kontaktem osobistym, np. podczas wywiadówki oraz wysłuchanie innych uczniów i rodziców, także z innych klas.
Uczniowie są szczególnie wrażliwi na sprawiedliwość i jej brak w działaniu nauczyciela. Traktowanie niektórych grup lub osób w sposób odmienny, faworyzowanie może rodzić bunt i niechęć do osoby nauczyciela. Poczucie skrzywdzenia i niesprawiedliwości może tkwić w dziecku wiele lat i zniechęcać do aktywności związanych z niesprawiedliwym wspomnieniem.
Kiedyś dziecko uczestniczyło w szkolnym konkursie i zdobyło jedną z głównych nagród. Dyplom został jednak błędnie wystawiony przez szkołę na inną osobę z tym samym nazwiskiem. Po interwencji rodziców szkoła obiecała poprawić błąd i wydać nowy dyplom, jednak w rzeczywistości błędu nie naprawiono.
W efekcie tej sytuacji, dziecko przez kilka lat nie chciało uczestniczyć w konkursach, wspominając, że nie ma to sensu, bo i tak nie zostanie właściwie, sprawiedliwie potraktowane…
Dopiero po pewnym czasie i rozmowach z rodzicami dziecko dało się namówić na start w kolejnym konkursie.
Czy miało miejsce jakieś intensywne, negatywne wydarzenie?
Czasami zdarza się, że w szkole wystąpi jakieś silnie oddziałujące na dziecko wydarzenie. Może to być wyśmiewanie, wypadek, czy nawet zła ocena albo zagubienie jakiegoś elementu szkolnej wyprawki. Zwróćmy uwagę, że należy ocenić przede wszystkim czy subiektywnie dla dziecka było to wydarzenie traumatyczne.
Takie wydarzenie może także dotyczyć innego dziecka, ale mieć wpływ na nasze dziecko, jeżeli poprzez swoją wrażliwość zostało nim dotknięte pośrednio, np. pojawił się jakiś szczególny smutek czy strach z tym związany. W takiej sytuacji może to być także istotne wydarzenie mające wpływ na chęć uczestniczenia w życiu szkolnym.
Zaległości w nauce
Chyba niewiele jest tak istotnych elementów, wpływających silnie na komfort uczestniczenia w zajęciach szkolnych, jak zaległości w nauce. Zrozumienie i przyswojenie nowych treści na lekcjach, jeżeli ma się zaległości, jest ekstremalnie trudne, a czasami wręcz niemożliwe. Szczególnie w przypadku przedmiotów ścisłych, luki w podstawach są ogromną przeszkodą do dalszych postępów. Warto szybko reagować na pojawiające się zaległości. Na początku kilka lekcji z dobrym korepetytorem lub nawet z rodzicem może zaoszczędzić wiele frustracji i wydanych pieniędzy na nadganianie dużej partii materiału.
Czy lekcje były ciekawe czy nudne?
Nuda zabija ciekawość i kreatywność, nie tylko u dzieci. Lekcje sztampowe, bez polotu, bez budzenia ciekawości i zaangażowania powodują niechęć. Uczeń siedzący na nudnej lekcji „odpływa myślami” gdzie indziej. Wyrwany do odpowiedzi nie potrafi udzielić prawidłowego wyjaśnienia, siedzenie w ławce staje się udręką, a postęp jest znikomy.
Perfekcjonizm dziecka… i rodzica…
Bardzo dobrze jeżeli dziecko jest ambitne i silnie zmotywowane do nauki. Ułatwia to naukę i zwiększa jej efektywność. Może natomiast pojawić się pułapka niespełnionego perfekcjonizmu, która może zniechęcać czy wręcz paraliżować dziecko.
Warto się starać i pragnąć wykonywać swoje obowiązki dobrze. Ale w prawdziwym życiu trzeba też wiedzieć, że czasem zdarzają się porażki czy błędy. Trzeba zdawać sobie sprawę, że są one normalnym elementem życia i nie powinny wpływać niszcząco na naszą psychikę i samoakceptację.
Jako przykłady olbrzymich problemów związanych z perfekcjonizmem można poczytać historie niektórych mistrzów sportu (np. Ronnie O’Sullivan – zawodnik snookera, czy wielu tenisistów).
Jak zwalczać szkolne przeszkody?
Jest kilka uniwersalnych narzędzi niwelowania przeszkód szkolnych, które mogą pomóc w ich szybkim rozwiązaniu. Należy je dopasować zarówno do sytuacji jak i do dziecka. Warto rozważyć następujące:
- Rozmowa z nauczycielem. Niekiedy dziecko potrzebuje nieco czasu, żeby odważnie wejść w grupę rówieśniczą. Może to występować szczególnie silnie, gdy dziecko zmienia szkołę i udaje się do nowej placówki, gdzie nie zna nikogo, ani żadnego ucznia ani nauczyciela. Stres związany z pierwszym dniem w takiej sytuacji jest oczywisty i nauczyciel świadomy obecności nowego ucznia powinien zwrócić na to uwagę i wspierać dziecko, szczególnie w tym dniu. Zdarza się jednak, że niechęć pojawia się kilka dni po rozpoczęciu nowej szkoły. Wtedy czujność nauczyciela może być mniejsza a problemy dziecka bardziej skonkretyzowane (np. nie rozumie jakichś poleceń, nie porozumiał się z jakimś kolegą, nie zna procedur szkolnych itp.). Wtedy wysłuchanie dziecka i uwrażliwienie nauczyciela na przejściowy okres przynosi niekiedy szybkie i bardzo pozytywne efekty.
- Spotkanie z kolegami w okolicznościach pozaszkolnych, jeszcze podczas wakacji. Spotkanie z znajomym (a także z nowym) kolegą lub koleżanką jeszcze przed rozpoczęciem szkoły może stworzyć przyjazny przyczółek w szkole. Po pierwsze dziecko będzie mieć w klasie pierwszą osobę, którą zna. Po drugie znajomy naturalnie wprowadzi i przedstawi innym uczniom nasze dziecko. A to jest zawsze lepsze w grupie rówieśniczej, niż jedynie przedstawienie przez nauczyciela lub dołączenie do grupy samemu.
- Spotkanie ze szkolnym psychologiem. Niekiedy rozmowa ze szkolnym psychologiem jest bardzo dobrym rozwiązaniem. Może przeprowadzić ją zarówno sam rodzic jak i wspólnie z dzieckiem. Psycholog nie tylko profesjonalnie doradzi jak zmniejszyć stres, ale także zna nauczycieli i niektórych uczniów, dlatego może zainterweniować w konkretnej sytuacji.
- Czasami, w rzadkich przypadkach warto rozważyć zmianę szkoły lub klasy. Niekiedy ulubiony kolega lub koleżanka zmienia szkołę i dziecko chciałoby także przejść z przyjacielem do innej szkoły. Jeżeli nie powoduje to znacznych perturbacji w życiu rodzinnym związanym np. z dojazdami można rozważyć taką zmianę. Jeżeli jest to niemożliwe, warto porozmawiać z dzieckiem i wytłumaczyć mu powody. Jednocześnie na początkowy okres warto zaproponować jakieś formy kontaktu ze starym przyjacielem, np. spotkania po szkole, rozmowy przez telefon, wideorozmowy przez internet, czy wspólne wyjazdy weekendowe. Pomoże to przetrwać dziecku pierwszy najtrudniejszy okres po zmianie szkoły przez przyjaciela.
Jakie są pozaszkolne przyczyny niechęci dziecka do uczęszczania do szkoły?
Dziecko ma szansę mieć dobre samopoczucie i dużo energii jeżeli jest wyspane, najedzone, odpowiednio nawodnione oraz zdrowe. Deficyt w którymkolwiek z tych obszarów będzie się zawsze objawiał obniżonym nastrojem, niechęcią do aktywności czy zmęczeniem. W takiej sytuacji może się to uzewnętrznić w relacjach ze szkołą, gdzie dziecko jest przecież codziennie eksponowane na nowe zadania, kontrolę i ocenę. Nauka jest dużym wyzwaniem zarówno dla dzieci jak i dorosłych, dlatego też należy spełnić wszelkie warunki, aby mogła być efektywna.
Wczesne wstawanie i wysypianie się dziecka
Szkoła to także wczesne wstawanie, nie tak częste w wakacje. Warto, co najmniej tydzień przed szkołą, przestawić się na wcześniejsze wstawanie (a więc i wcześniejsze zasypianie). Pamiętajmy, że organizm potrzebuje kilku dni, aby się przestawić bezboleśnie, najlepiej małymi krokami.
Warto zadbać o dobrą jakość snu. Niewyspane dziecko będzie mniej chętne do jakiejkolwiek aktywności, a już szczególnie do chodzenia do szkoły. Aby dziecko dobrze się wyspało wbrew pozorom należy spełnić cały szereg warunków. Część powoduje, że dzieci dobrze zasypiają, część, że jakość snu jest właściwa, inne, że długość snu jest wystarczająca. Lista może wydawać się długa i niekiedy oczywista. Jednak jeżeli dziecko ma problem z wstawaniem rano, warto zweryfikować czy nie brakuje jakiegoś istotnego elementu. Czasami jedna zmiana powoduje doskonałe efekty, które w konsekwencji prowadzą do lepszych wyników w nauce i sporcie, szybszego wzrostu i mniejszego stresu…
Łatwo wstające dziecko to także mniej stresu dla każdego rodzica!
Aby się dobrze wyspać:
- nie należy być spragnionym, ani głodnym, ale jednocześnie lepiej nie być bezpośrednio po posiłku
- w pomieszczeniu powinno być cicho, ciemno i lekko chłodno, należy wywietrzyć pomieszczenie przed snem
- powinno minąć dostatecznie dużo czasu od oglądania telewizji, komputera, telefonu (dobranocka w TV tuż przed snem to nie jest dobry pomysł)
- należy chodzić spać i wstawać o systematycznych porach
- trzeba zapewnić odpowiednią długość snu
- nie można pić kawy, herbaty, czy energetyków przed snem
- nie można jeść czekolady przed snem
- trzeba unikać emocjonujących rozrywek przed snem, wyciszyć się; koszmary senne nie biorą się znikąd…
- konieczne jest właściwie przygotowane łóżko z odpowiednim materacem, czystą i pachnącą pościelą
Wszystkie powyższe aspekty będą omówione w oddzielnym wpisie – jak się dobrze wyspać – już wkrótce
Odpowiednia dieta dziecka
O diecie dzieci można napisać nie tylko cały artykuł, ale pewnie nawet niejedną książkę. Zaznaczmy tu tylko, że odpowiednia dieta dziecka powinna uwzględniać:
- jakość jedzenia
- ilość jedzenia
- odpowiedni rytm posiłków
- nawadnianie
Jakość jedzenia
Dziecko musi spożywać jedzenie zbilansowane, dostarczające wszystkich niezbędnych składników pokarmowych. Oczywiście nie każdy pojedynczy posiłek musi być idealny, ale np. w tygodniu warto dostarczać wszystkie konieczne składniki. Główne składniki muszą być bilansowane w krótszych okresach czasu, ale np. kwasy omega-3 dostarczamy głównie z ryb (małe dzieci także z mleka matki), a mało realne jest spożywanie codziennie ryb przez każde dziecko… Spożywanie ryb 2 razy w tygodniu większość specjalistów uznaje za wystarczające.
Jakość jedzenia to nie tylko składniki, które warto jeść, to także składniki, których należy unikać! Wiele sztucznych dodatków, jak konserwanty, sztuczne słodziki, cukier czy alergeny mogą wpływać negatywnie na dziecko.
Oczywiście nie sposób uniknąć całkowicie spożywania produktów zawierających powyższe składniki. Złoty środek polega na tym, aby w miarę możliwości wybierać produkty zdrowsze, nie na tym, aby się zadręczać jednorazowym spożyciem jakiegoś produktu!
Warto dodać, że łatwiej i zdrowiej jest żywić dziecko, kiedy wprowadza mu się zdrowe nawyki żywieniowe wcześnie. Dziecko pijące często wodę od wczesnej młodości nie będzie chciało pić mocno posłodzonych napojów. Natomiast dziecko od małego pojone słodzonymi napojami, będzie grymasiło, gdy dostanie wodę…
Ilość jedzenia
Organizm dziecka rośnie, co powoduje zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Dodatkowo nasze dzieci są często bardzo aktywne fizycznie, co powiększa zapotrzebowanie kaloryczne. Nie tylko w szkole, ale też spędzając dużo czasu na wolnym powietrzu z rówieśnikami często cały czas pozostają w ruchu. Musi to znaleźć odzwierciedlenie w ilości dostarczanych kalorii. Pewną wskazówką mogą być siatki centylowe. Warto dodać, że nie można ich traktować jak bezwzględnej wyroczni. Dobrą wskazówką jest spojrzenie na budowę ciała rodziców. Szczupli rodzice nie powinni oczekiwać, że ich dziecko zawsze będzie przekraczać średni centyl. Natomiast rodzice z silną budową ciała nie powinni oczekiwać, że ich dziecko koniecznie musi być poniżej średniego centyla wagi. W razie wątpliwości można skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem, który spojrzy na sytuację bezstronnie i ewentualnie zleci dodatkowe badania, zmianę diety czy suplementację.
Jeżeli jesteście zainteresowani obszerniejszym artykułem o diecie – dajcie znać w komentarzach!
Odpowiedni rytm posiłków
Sprawa raczej oczywista. Posiłki dla dziecka powinny być podawane o stałych porach i w odpowiednich odstępach czasowych. Zakłócenie tego rytmu może spowodować zarówno nadwagę (spowodowaną przejadaniem się nadmiernie głodnego dziecka) jak i niedowagę (spowodowaną niedoborem dziennym kalorii).
Nawadnianie dziecka
Odpowiednie nawodnienie jest kluczowe dla dobrego samopoczucia, nauki czy wyników sportowych. Nie ma jednej gotowej recepty jak się należy nawadniać, bo wiele zależy od aktywności fizycznej, czy temperatury otoczenia. Kluczowe jest obserwowanie organizmu i reagowanie. Dzieci są często tak zaabsorbowane swoimi zajęciami, że trudno liczyć na to, ze będą weryfikować kolor moczu podczas wizyty w toalecie (a to bardzo dobry wskaźnik nawodnienia). Z całą pewnością dzieci chętnie sięgną po napój, kiedy będą spragnione. Zatem najlepszym rozwiązaniem jest zapewnienie dziecku pod ręką zdrowego napoju cały czas, żeby mogło się napić, kiedy odczuwa pragnienie.
Bardzo dobrym, lecz nie jedynym rozwiązaniem jest woda. Naturalne, świeżo wyciskane soki, czy nawet owoce są także dobrym źródłem nawodnienia. Soki z kartonów czy butelek są dużo gorszym rozwiązaniem. Często są dosładzane, zawierają mało zdrowych substancji odżywczych i powodują nieprawidłowe przyzwyczajenia dziecka. Rodzic kupuje tzw. soki owocowe w nadziei, że dostarcza wysokowartościowego napoju dla dziecka, natomiast już pobieżna weryfikacja składu często rozwiewa te nadzieje…
Pora i systematyka nawodnienia jest bardzo ważna – nie da się bowiem nawodnić na zapas. Trzeba się nawadniać przez cały dzień, ale nie koniecznie tuż przed snem. Duża ilość wody wypita na noc może nie tylko spowodować kłopoty z zasypianiem, ale i zakłócić prawidłowy sen.
Warunki do nauki w domu
Ważne jest zapewnienie w domu odpowiednich warunków do nauki. Ciche miejsce do nauki, odpowiednie biurko, krzesło, książki, przybory szkolne, itp. są podstawowymi wymogami edukacji w domu. W szkole najczęściej nie ma możliwości dostosowania wysokości krzesła czy biurka do wzrostu dziecka, natomiast w domu można i warto zadbać o ergonomiczne dostosowanie mebli do nauki. Dziecko musi posiadać miejsce, gdzie bez rozpraszaczy takich jak hałas, telewizja czy inne osoby, w cichej atmosferze może odrobić lekcje, poczytać książkę czy przygotować się do sprawdzianu.
Istotna jest także sama postawa rodziców. Jeżeli zabierają oni czas dziecka przeznaczony na naukę w domu na inne aktywności (nawet dobre, jak kino, wycieczki itp.) to nie należy oczekiwać, że efekty nauki będą idealne. Jeżeli połączy się to z wysokimi oczekiwaniami edukacyjnymi rodziców lub nauczycieli, a czasem także dziecka, to może pojawić się frustracja, która zmniejsza chęć do chodzenia do szkoły.
Problemy zdrowotne
Niekiedy niechęć do szkoły może być spowodowana kłopotami ze wzrokiem czy słuchem. Warto zdiagnozować takie problemy. Czasami proste rozwiązania, jak przesadzenie do ławki bliższej do tablicy albo okulary mogą pomóc dziecku w szkole.
Bolący kręgosłup, zęby czy głowa bardziej doskwierają, gdy trzeba siedzieć w ławce szkolnej, niż gdy można się bawić…